მომხმარებლის უფლებების დაცვა საქართველოში
საქართველოში, მომხმარებლის უფლებების დაცვის შესახებ საქართველოში არსებობს
ანა დევიდსონი, JUST Advisors-ის დაფუძნებელი და მართვის პარტნიორი
31 მაისი, 2022
ახალ კანონის საშიში
2022 წლის 1 ივნისიდან საქართველოში ამოქმედდება „მომხმარებელის უფლებების დაცვის შესახებ“ ახალი კანონი (ვებგვერდზე გამოქვეყნების თარიღი 06.04.2022 წ. პარლამენტის მიერ მესამე მოსმენით მიღების თარიღი 29.03.2022 წ.) (შემდგომში კანონი). ყოველგვარი გაზვიადების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ ეს არის დიდი ხნის ნანატრი კანონი და აღსანიშნავია, რომ წინამორბედი მსგავსი კანონი გაუქმდა ახალი კანონის მიღებამდე და მოქმედებდა 25.05.2012-მდე.
აღნიშნული კანონი არეგულირებს მოვაჭრესა და მომხმარებელს შორის ურთიერთობას საქონლის გაყიდვისა და მომსახურების, მათ შორის ფინანსური მომსახურების სფეროში. კანონის თანახმად მოვაჭრე არის ნებისმიერი ფიზიკური პირი, იურიდიული პირი ან პირთა გაერთიანება, რომელიც მოქმედებს კომერციული საქმიანობის ფარგლებში, აგრეთვე ნებისმიერი სხვა პირი, რომელიც მოქმედებს მოვაჭრის სახელით ან დავალებით, ხოლო მომხმარებელი კი არის ნებისმიერი ფიზიკური პირი, რომელსაც სთავაზობენ ან რომელიც იძენს ან შემდგომ იყენებს საქონელს ან მომსახურებას უპირატესად პირადი მოხმარების მიზნით და არა სავაჭრო, სამეწარმეო, სახელობო ან სხვა პროფესიული საქმიანობის განსახორციელებლად.
თავიდანვე ავღნიშნოთ, რომ ეს დოკუმენტი არ იძლევა ახალი ნივთების გაცვლის ან დაბრუნების საშუალებას და არ ადგენს სერიოზულ ჯარიმებს, რომლებიც შეიძლება რომ მომხმარებლის სასარგებლოდ დაეკისროს მოვაჭრეს სასამართლო წესით. ამავდროულად, ის უმეტესწილად „მორგებულია“ ქვეყნის ეკონომიკის სწრაფად ცვალებადი მექანიზმის გამოწვევებზე, რადგან მოიცავს ონლაინ ვაჭრობის პროცესის რეგულაციებს. აღსანიშნავია, რომ კანონის განხორციელებაში გადამწყვეტი როლი კონკურენციის ეროვნულ სააგენტოს მიენიჭება.
როგორც ცნობილია, ქართულ კანონმდებლობაში არ არსებობს „საცალო ნასყიდობის ხელშეკრულების“ ცნება. სამოქალაქო სამართლის სპეციალური წესები, რომლებიც დაარეგულირებდნენ ამ ტიპის ურთიერთობებს, ჯერ კიდევ არ არის მიღებული. ახალი კანონი ამ ხარვეზს ავსებს. კერძოდ, საქართველოში საქონლისა და მომსახურების მომხმარებლებს გაუადვილდებათ ნაკლის მქონე საქონელთან დაკავშირებული გარიგებების გაუქმება: კანონის მე-17 მუხლი მიუთითებს, რომ ნაკლის აღმოჩენის შემთხვევაში, პროდუქტის მყიდველს უფლება აქვს გაუგგზავნოს მოვაჭრეს პრეტენზია, ან მოითხოვოს ნაკლის გამოსწორება, ან პროდუქტის უფასო შეკეთება ან შეცვლა გონივრულ ვადაში. საქონლის ფასის შემცირების ან ხელშეკრულების სრულად შეწყვეტის უფლება წარმოიშვება მაშინ, როდესაც შეკეთება სრულიად შეუძლებელია ან, ვთქვათ, თუ მოვაჭრემ არ შეაკეთა ნივთი გონივრულ ვადაში, ხოლო მყიდველმა უკვე დაკარგა ინტერესი შესრულების მიმართ. ამასთან, საკვირველია, რომ მოვაჭრეს არ მოეთხოვება საქონლის ხარისხის ექსპერტიზის ჩატარება პრეტენზიის განხილვის ეტაპზე.
უნდა ითქვას, რომ მყიდველს არ აქვს უფლება უარი თქვას ხელშეკრულებაზე, თუ საქონლის ნაკლი უმნიშვნელოა ან არ არსებობს საერთოდ.
საგულისხმოა, რომ ახალი კანონი ვრცელდება არა მხოლოდ საქონლის საცალო ყიდვაზე და რეალიზაციაზე მაღაზიებში, არამედ საქონლის დისტანციურად გაყიდვაზეც ინტერნეტის საშუალებით, ნიმუშებით ვაჭრობაზე, საქონლის მიწოდებით რეალიზაციაზე და აგრეთვე სხვადასხვა ფინანსურ მომსახურებაზე.
მომხმარებელის უფლებების დარღვევით გამოწვეული მორალური ზიანი ანაზღაურებას ექვემდებარება მხოლოდ ერთ შემთხვევაში: როდესაც მომხმარებელი დისკრიმინირებულია საქონლის ან მომსახურების საჯარო შეთავაზებისას, მაგალითად, ეროვნების, რასის ან სქესობრივი ნიშნის მიხედვით. მსგავსი ნიშნით განხორციელებული ქმედებები აკრძალულია კანონის მე-3 მუხლის საფუძველზე.
როგორც ცნობილია, ქართულ კანონმდებლობაში არ არსებობს „საცალო ნასყიდობის ხელშეკრულების“ ცნება. სამოქალაქო სამართლის სპეციალური წესები, რომლებიც დაარეგულირებდნენ ამ ტიპის ურთიერთობებს, ჯერ კიდევ არ არის მიღებული. ახალი კანონი ამ ხარვეზს ავსებს. კერძოდ, საქართველოში საქონლისა და მომსახურების მომხმარებლებს გაუადვილდებათ ნაკლის მქონე საქონელთან დაკავშირებული გარიგებების გაუქმება: კანონის მე-17 მუხლი მიუთითებს, რომ ნაკლის აღმოჩენის შემთხვევაში, პროდუქტის მყიდველს უფლება აქვს გაუგგზავნოს მოვაჭრეს პრეტენზია, ან მოითხოვოს ნაკლის გამოსწორება, ან პროდუქტის უფასო შეკეთება ან შეცვლა გონივრულ ვადაში. საქონლის ფასის შემცირების ან ხელშეკრულების სრულად შეწყვეტის უფლება წარმოიშვება მაშინ, როდესაც შეკეთება სრულიად შეუძლებელია ან, ვთქვათ, თუ მოვაჭრემ არ შეაკეთა ნივთი გონივრულ ვადაში, ხოლო მყიდველმა უკვე დაკარგა ინტერესი შესრულების მიმართ. ამასთან, საკვირველია, რომ მოვაჭრეს არ მოეთხოვება საქონლის ხარისხის ექსპერტიზის ჩატარება პრეტენზიის განხილვის ეტაპზე.
უნდა ითქვას, რომ მყიდველს არ აქვს უფლება უარი თქვას ხელშეკრულებაზე, თუ საქონლის ნაკლი უმნიშვნელოა ან არ არსებობს საერთოდ.
საგულისხმოა, რომ ახალი კანონი ვრცელდება არა მხოლოდ საქონლის საცალო ყიდვაზე და რეალიზაციაზე მაღაზიებში, არამედ საქონლის დისტანციურად გაყიდვაზეც ინტერნეტის საშუალებით, ნიმუშებით ვაჭრობაზე, საქონლის მიწოდებით რეალიზაციაზე და აგრეთვე სხვადასხვა ფინანსურ მომსახურებაზე.
მომხმარებელის უფლებების დარღვევით გამოწვეული მორალური ზიანი ანაზღაურებას ექვემდებარება მხოლოდ ერთ შემთხვევაში: როდესაც მომხმარებელი დისკრიმინირებულია საქონლის ან მომსახურების საჯარო შეთავაზებისას, მაგალითად, ეროვნების, რასის ან სქესობრივი ნიშნის მიხედვით. მსგავსი ნიშნით განხორციელებული ქმედებები აკრძალულია კანონის მე-3 მუხლის საფუძველზე.
პროდუქტის ინფორმაციის მოთავსების მოთავსების მოთავსების საზღვრები
კანონმდებელმა მნიშვნელოვანი ყურადღება დაუთმო მომხმარებლის უფლებას პროდუქტისა და მომსახურების შესახებ სანდო ინფორმაციის მიღებასთან დაკავშირებით: კანონი მოითხოვს, ხელშეკრულების დადებამდე, მყიდველს მკაფიოდ და გასაგებად მიეწოდოს სანდო ინფორმაცია პროდუქტის ან მომსახურების დასახელების, მისი მწარმოებლის, ყველა არსებითი მახასიათებელის შესახებ და მეწარმის მისამართი და სახელი. პროდუქტის ფასი უნდა იყოს მითითებული გადასახადის გათვალსიწნებით.
აგრეთვე, მითითებული უნდა იყოს მოვაჭრის საკონტაქტო ინფორმაცია, რომლის სახელითაც მოქმედებს პირი გაყიდვის პუნქტში, ინფორმაცია მომსახურების პუნქტების შესახებ, ასევე მომსახურების ფასი ყველა დამატებითი ხარჯის მითითებით (მიწოდების და მონტაჟის ღირებულების ჩათვლით), ინფორმაცია გარანტიის შესახებ და ხელშეკრულების შეწყვეტის პირობების შესახებ. ციფრული შინაარსის ფუნქციურ მახასიათებლებთან დაკავშირებით აგრეთვე საჭიროა მიწოდოს მმხმარებელს ინფორმაცია „მისი დაცვისთვის გამოყენებული ტექნიკური საშუალებების თაობაზე“. ყველა ინფორმაცია მოწოდებული უნდა იყოს საქართველოს სახელმწიფო ენაზე!
აგრეთვე, მითითებული უნდა იყოს მოვაჭრის საკონტაქტო ინფორმაცია, რომლის სახელითაც მოქმედებს პირი გაყიდვის პუნქტში, ინფორმაცია მომსახურების პუნქტების შესახებ, ასევე მომსახურების ფასი ყველა დამატებითი ხარჯის მითითებით (მიწოდების და მონტაჟის ღირებულების ჩათვლით), ინფორმაცია გარანტიის შესახებ და ხელშეკრულების შეწყვეტის პირობების შესახებ. ციფრული შინაარსის ფუნქციურ მახასიათებლებთან დაკავშირებით აგრეთვე საჭიროა მიწოდოს მმხმარებელს ინფორმაცია „მისი დაცვისთვის გამოყენებული ტექნიკური საშუალებების თაობაზე“. ყველა ინფორმაცია მოწოდებული უნდა იყოს საქართველოს სახელმწიფო ენაზე!
დისტანციური ხელშეკრულებები (მაგალითად, დადებული ინტერნეტის საშუალებით), ჩვეულებრივისგან განსხვავებით, მომხმარებელს შეუძლია ცალმხრივად შეწყვიტოს. განაცხადის წარდგენა შესაძლებელია 14 კალენდარული დღის განმავლობაში ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე. თუმცა ეს წესი არ ვრცელდება ყველა სახის საქონელსა და მომსახურებაზე, თუმცაღა, მყიდველს კვლავ აქვს მიწოდების და მთელი რიგი სხვა ხარჯების გადახდის ვალდებულება.
არააგრესიული რეკლამა
ახალ კანონს შემოაქვს მომხმარებელის უფლებების დაცვის ისეთი ელემენტი, როგორიცაა „აგრესიული კომერციული საქმიანობის“ სპეციალური აკრძალვა. გავიხსენოთ კლიენტებისთვის კარგად ცნობილი მანქანებით მოვაჭრეების არაკეთილსინდისიერი ტექნიკა - შთაბეჭდილების შექმნა, რომ მომხმარებელი ვერ შეძლებს კომპანიის ტერიტორიის დატოვებას, სანამ არ დადებს ხელშეკრულებას. დაუშვებელია! აღნიშნულს მიეკუთვნება აგრეთვე მეწარმის უარის თქმა, დატოვოს საცხოვრებელი ადგილი მომხმარებლის ნების საწინააღმდეგოდ, გამოგზავინლი „სპამ“ შეტყობინებები ტელეფონით ან დისტანციური კომუნიკაციის სხვა საშუალებებით და რაც არ უნდა უცნაურად ჟღერდეს, რეკლამა რომელიც მიმართული ექსკლუზიურად ბავშვებისთვის (მშობლებზე ზემოქმედების აშკარა მიზნით). აკრძალული აგრესიული ქმედებების ჩამონათვალში ასევე შედის „ცრუ შთაბეჭდილების შექმნა“, რომ მომხმარებელმა მოიგო ან გარკვეული მოქმედების განხორციელების შედეგად მოიგებს ჯილდოს ან მიიღებს სხვა სარგებელს“, სხვანაირად რომ ვთქვათ დაწესებული ცნობილი პრაქტიკა პროდუქტის შეთავაზება ლატარიაში მოგების სახით.
კანონი აწესებს საკმაოდ სერიოზულ ჯარიმებს კანონით აკრძალული ქმედებების განხორციელებისათვის. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ჯარიმა გათვალისწინებულია არა უფლების, როგორც ასეთის, დარღვევისთვის, არამედ აკრძალული ქმედებების გამო წარდგენილ საჩივრთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილების შეუსრულებლობისთვის.
კანონი აწესებს საკმაოდ სერიოზულ ჯარიმებს კანონით აკრძალული ქმედებების განხორციელებისათვის. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ჯარიმა გათვალისწინებულია არა უფლების, როგორც ასეთის, დარღვევისთვის, არამედ აკრძალული ქმედებების გამო წარდგენილ საჩივრთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილების შეუსრულებლობისთვის.
სასავალდებლო სანქციები
ახალი კანონი ითვალისწინებს მომხმარებელის უფლებების დაცვასთან დაკავშირებით არაკომერციული ორგანიზაციების შექმნის შესაძლებლობას. თუმცა, მათი როლი, როგორც კანონის ავტორებმა ჩათვალეს, შემოიფარგლა მხოლოდ მომხმარებელთა კოლექტიური განცხადებების მომზადებით და მეწარმეებთან დავების გადაწყვეტაში შუამავლობით.
სამომხმარებლო დავების გადაწყვეტისთვის გათვალისწინებულია სასამართლოსგარეშე განხილვის პროცედურა. აღნიშნული დავების განხილვა ექვემდებარება კონკურენციის ეროვნული სააგენტოს კომპეტენციას.
სამომხმარებლო დავების გადაწყვეტისთვის გათვალისწინებულია სასამართლოსგარეშე განხილვის პროცედურა. აღნიშნული დავების განხილვა ექვემდებარება კონკურენციის ეროვნული სააგენტოს კომპეტენციას.
შენიშვნა: საქართველოს კონკურენციის ეროვნული სააგენტო შეიქმნა „კონკურენციის შესახებ“ საქართველოს კანონის საფუძველზე და ანგარიშვალდებულია საქართველოს პრემიერ-მინისტრის წინაშე. სააგენტო მდებარეობს მისამართზე: თბილისი, აღმაშენებლის ქ.154, ბიზნეს ცენტრი "მწვანე ოფისი", 10 ტელ: 2 440 770 ელ.ფოსტა: info-gca@competition.ge, ვებგვერდი: www.competition.ge. და კონკურენციის სააგენტოს დებულება (ქართულ ენაზე): https://gnca.gov.ge/legislation/national (სხვა ტერიტორიებზე დამატებითი ოფისების შექმნის შესახებ მონაცემები არ არის ცნობილი).
როგორ იქნება მუშაობენ
კანონის ბოლო თავი განმარტავს, თუ რა სახის საჩივრების განხილვის უფლებამოსილება გააჩნია სააგენტოს. მის იურისდიქციას არ ექვემდებარება ბანკების, რესურსების მიწოდების, სადაზღვევო კომპანიების და სხვა მსგავსი საწარმოების მომსახურება. თუმცაღა, მათ საქმიანობაზე კვლავაც ვრცელდება კანონის მოქმედება. მაგრამ, ასეთი კომპანიების მიერ მომხმარებელის უფლებების დარღვევის შემოწმება მოხდება შესაბამისი პროფილური ორგანოების მიერ.
ახალი კანონის 30-36-ე მუხლები ითვალისწინებენ რეგულაციას, რომელთა საფუძველზე სააგენტო განახორციელებს მომხმარებელის საჩივრების შემოწმებას. აღნიშნული შემოწმებები ატარებს კამერულ ხასიათს. კანონი არ ითვალისწინებს სააგენტოს შესაძლებლობას ეწვიოს მოვაჭრეს მის ადგილსამყოფელზე და ჩამოართვას დოკუმენტები ან ჩაატაროს შემოწმება ადგილზე. სააგენტოს თანამშრომლები დისტანციურად ითხოვენ დოკუმენტებს, შემდეგ იწვევენ მხარეებს და საჭიროების შემთხვევაში ექსპერტებს. საჩივართან დაკავშირებული გადაწყვეტილება (არა მხოლოდ დარღვევების აღმოფხვრაზე, არამედ, მაგალითად, მომხმარებელთან ხელშეკრულების შეწყვეტის შესახებ საჩივარზე) მიღებული უნდა იქნეს საჩივრის მიღებიდან არაუგვიანეს 1 თვისა, ხოლო 5 დღის განმავლობაში შეუსრულებბლობის შემთხვევაში კი მოვაჭრეს დაეკისრება ჯარიმა, რომლის ოდენობა დამოკიდებული იქნება თანამდებობის პირების დისკრეციაზე, მაგრამ შეიძლება მიაღწიოს წინა ფინანსური წლის ბრუნვის 2 პროცენტს.
ახალი კანონის 30-36-ე მუხლები ითვალისწინებენ რეგულაციას, რომელთა საფუძველზე სააგენტო განახორციელებს მომხმარებელის საჩივრების შემოწმებას. აღნიშნული შემოწმებები ატარებს კამერულ ხასიათს. კანონი არ ითვალისწინებს სააგენტოს შესაძლებლობას ეწვიოს მოვაჭრეს მის ადგილსამყოფელზე და ჩამოართვას დოკუმენტები ან ჩაატაროს შემოწმება ადგილზე. სააგენტოს თანამშრომლები დისტანციურად ითხოვენ დოკუმენტებს, შემდეგ იწვევენ მხარეებს და საჭიროების შემთხვევაში ექსპერტებს. საჩივართან დაკავშირებული გადაწყვეტილება (არა მხოლოდ დარღვევების აღმოფხვრაზე, არამედ, მაგალითად, მომხმარებელთან ხელშეკრულების შეწყვეტის შესახებ საჩივარზე) მიღებული უნდა იქნეს საჩივრის მიღებიდან არაუგვიანეს 1 თვისა, ხოლო 5 დღის განმავლობაში შეუსრულებბლობის შემთხვევაში კი მოვაჭრეს დაეკისრება ჯარიმა, რომლის ოდენობა დამოკიდებული იქნება თანამდებობის პირების დისკრეციაზე, მაგრამ შეიძლება მიაღწიოს წინა ფინანსური წლის ბრუნვის 2 პროცენტს.
საგულისხმოა, რომ კანონი ითვალისწინებს სააგენტოს უფლებას მიიღოს „მოვაჭრის მიერ შემოთავაზებული პირობითი ვალდებულებები“ კანონის სავარაუდო დარღვევის გამოსასწორებლად. მარტივად რომ ვთქვათ, დარღვევის აღიარების შემთხვევაში, მეწარმეს შეუძლია შემოიფარგლოს „მცირე დანაკარგებით“ არსებითი გადაწყვეტილების მიღებისა და უზარმაზარი ჯარიმის დაკისრების გარეშე.
ახალ კანონში მითითებულია, რომ სააგენტო შემოწმებას ჩაატარებს კონკრეტული მომხმარებლის განცხადების (საჩივრის) გარეშეც. აღნიშნულს ექნება ადგილი იმ შემთხვევაში, თუ სახეზე იქნება ინფორმაცია, რომელიც ობიექტურად მიუთითებს არა მხოლოდ ერთი მომხმარებლის, არამედ მომხმარებელთა ჯგუფის უფლებების დარღვევაზე.
თუ საქმის განხილვის შედეგად გამოვლინდა მომხმარებლის უფლებების დარღვევის ფაქტი, მოვაჭრეს უნდა მიეცეს გონივრული ვადა დარღვეული უფლების აღსადგენად ან დარღვევად მიჩნეული ქმედების შეწყვეტისთვის, რომლის ამოწურვის შემდეგ სააგენტო უფლებამოსილი ხდება მეწარმეს დააკისროს ჯარიმა. აღსანიშნავია, რომ მომხმარებელის უფლებების დაცვის კანონის მოთხოვნათა დარღვევის დადგენის თაობაზე სააგენტოსთვის მიმართვის ვადა საკმაოდ გრძელია - დარღვევის ჩადენიდან 2 წელი. კანონის ფარგლებში საქართველოს კონკურენციის ეროვნული სააგენტოს მუშაობის დეტალური წესი უფრო დაწვრილებით დარეგულირდება ცალკე სამართლებრივი აქტით, რომელიც მიიღება 2022 წლის 1 ოქტომბრამდე.
თუ საქმის განხილვის შედეგად გამოვლინდა მომხმარებლის უფლებების დარღვევის ფაქტი, მოვაჭრეს უნდა მიეცეს გონივრული ვადა დარღვეული უფლების აღსადგენად ან დარღვევად მიჩნეული ქმედების შეწყვეტისთვის, რომლის ამოწურვის შემდეგ სააგენტო უფლებამოსილი ხდება მეწარმეს დააკისროს ჯარიმა. აღსანიშნავია, რომ მომხმარებელის უფლებების დაცვის კანონის მოთხოვნათა დარღვევის დადგენის თაობაზე სააგენტოსთვის მიმართვის ვადა საკმაოდ გრძელია - დარღვევის ჩადენიდან 2 წელი. კანონის ფარგლებში საქართველოს კონკურენციის ეროვნული სააგენტოს მუშაობის დეტალური წესი უფრო დაწვრილებით დარეგულირდება ცალკე სამართლებრივი აქტით, რომელიც მიიღება 2022 წლის 1 ოქტომბრამდე.
ჩვენი მიმოხილვის დასასრულს აღვნიშნავთ, რომ ახალი კანონი სამომხმარებლო დავების სამართლებრივი რეგულირების მიმართ სრულიად განსხვავებულ მიდგომას ადგენს, ვიდრე ბევრისთვის ნაცნობი მიდგომა - მომხმარებელის პრეტენზიების განხილვა პრიორიტეტულად ადმინისტრაციული წარმოების წესით, სამართალწარმოების წესით განხილვასთან მიმართებაში. ამასთანავე აღსანიშნავია, კანონი არ ითვალისწინებს მომხმარებელის სარჩელების სასამართლო წესით განხილვის შესაძლებლობას, თუმცაღა ახალი კანონი არც ზღუდავს სააგენტოს გადაწყვეტილებების სასამართლო წესით გასაჩივრების შესაძლებლობას და არც ხელშეკრულების შეწყვეტის შესაძლებლობას შეზღუდვას ზოგადი სამოქალაქო სამართალწარმოების წესით, საქონლის ფასის ანაზღაურების ან ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის საფუძველზე.
მოგეწონათ სტატია? გაგვიზიარე შენი აზრი
გაქვთ შეკითხვა?
მარია გუსეინოვა
კომერციული განყოფილების წამყვანი მენეჯერი
კომერციული განყოფილების წამყვანი მენეჯერი